Podstawowym celem przyświecającym polskiemu ustawodawcy było odformalizowanie postępowania karnego i sprawniejsze orzekanie, a co za tym idzie przyspieszenie całej procedury sądowej. Dużą nowością będzie przerzucenie inicjatywy dowodowej na strony toczącego się postępowania. Należy jednak zaznaczyć, że dotyczyć to będzie spraw wszczynanych z inicjatywy procesowej. Do tej pory taka sytuacja była spotykana wyłącznie na gruncie postępowania cywilnego – ciężar dowodowy spoczywa bowiem na tym podmiocie, który twierdzi, iż określone zdarzenie miało lub nie miało miejsca. Nurt cywilistyczny wkrada się zatem małymi krokami do procedury karnej. W praktyce powyższe rozwiązanie może doprowadzić do tego, że polska procedura karna zbliży się do formy karnej procedury amerykańskiej. Od tej pory obrońca będzie mógł aktywnie uczestniczyć w toczącym się postępowaniu i samodzielnie zbierać korzystny dla swojego klienta materiał dowodowy. Do tej pory mógł on tylko zbijać dowody zebrane i przedstawione przez oskarżyciela.
Z nowelizacji mogą cieszyć się z pewnością sędziowie – zostaną odciążeni, a to z kolei ma przedłożyć się na szybsze rozpoznawanie spraw i bieżące ich rozstrzyganie. Sąd nie zostanie pozbawiony możliwości przeprowadzenia dowodów, jednak następować to będzie wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach – o jakie zdarzenia dokładnie chodzi, tego ustawodawca nie skonkretyzował. Strony – poza prokuratorem – nie będą musiały uczestniczyć w rozprawie. Sąd będzie mógł ogłosić wyrok bez ich udziału. Zrezygnowano ponadto z odczytywania przez oskarżyciela całego aktu oskarżenia i – w niektórych sytuacjach – z odczytywania dowodów. To wszystko ma znacznie skrócić przebieg rozprawy. W praktyce odczytywanie obszernych aktów oskarżenia zajmowało niekiedy kilka, a nawet kilkanaście godzin – szczególnie, gdy sprawa była skomplikowana i wielowątkowa.
Zmiany będą dotyczyły także samych prokuratorów. Zgodnie z nowelizacją KPK od tej pory oskarżyciel publiczny będzie musiał przesłuchiwać świadków przed sądem i zadawać różne pytania dotyczące danej sprawy. Warto w tym miejscu podkreślić, że dotychczasowe zachowanie prokuratorów ograniczało się do odczytania aktu oskarżenia i biernego uczestnictwa w toczącym się postępowaniu. Teraz, jeśli oskarżyciel nie przedstawi przekonywujących dowodów, sędzia będzie musiał uniewinnić oskarżonego. Pojawią się tez modyfikacje samego składu orzekającego. W pierwszej instancji dopuszczona zostanie możliwość orzekania w mniejszym składzie niż obecnie (np. jeden sędzia i dwóch ławników, a nie trzech sędziów). W sprawach większej wagi skład sędziowski będzie mógł być liczniejszy. Ograniczenie dotyczące orzekania jednoosobowego odnosić się będzie także do sądów odwoławczych.
Kolejną nowością będzie wyznaczanie obrońca z urzędu na wniosek oskarżonego. Obrona z urzędu będzie przyznawana jednak w zgodzie z dotychczasowymi zasadami – zawsze z urzędu temu, kto nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, ma trudności z rozpoznaniem znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem. Obrońca z urzędu będzie także od tej pory reprezentował osobę chorą psychicznie. Za wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu trzeba będzie jednak zapłacić – od 100 nawet do 1 000 zł. wszystko wskazuje na to, że funkcję obrońcy będą mogli sprawować również radcowie prawni – jest to efekt prac nad zmianą nie tylko KPK, ale również i ustawy o radcach prawnych. Dla przypomnienia, na chwilę obecną udział radców w postępowaniach karnych był mocno ograniczony. Nie mogli oni bowiem, co do zasady, występować w roli obrońcy oskarżonego.
Kodeks postępowania karnego w przedstawionej wersji ma obowiązywać już od stycznia 2015 r.
