Art. 1 KW zawiera w sobie nie tylko definicję wykroczenia, ale także wyraźne oznaczenie okoliczności, w których dochodzi do powstania odpowiedzialności sprawcy. Zgodnie z powyższym przepisem, odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Ogólnie rzecz biorąc, wykroczenia to drobne naruszenia prawa – zarówno administracyjnego jak i karnego. Cechują się mniejszą szkodliwością społeczną niż przestępstwa.
W praktyce problematyczną kwestią może być rozróżnianie występków i wykroczeń – jak była już o tym mowa na początku, pierwsze czyny są regulowane Kodeksem karnym, drugie zaś Kodeksem wykroczeń. Nie jest to jednak decydująca przesłanka w takiej kwalifikacji. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 2009 r. (sygn. akt III KK 25/09), dla kwestii rozgraniczenia wykroczeń od występków – istotna jest treść art. 1 § 1 KW., określającego rodzaje kar za wykroczenia, oraz postanowienia art. 20 § 1 i 24 § 1 KW, ustalających granice wymiaru kar ograniczenia wolności i grzywny. W sankcji norm określonych w art. 224 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej wskazano na zagrożenie karą ograniczenia wolności lub grzywny, bez oznaczenia granic wymiaru tych kar. Takie określenie zagrożenia karami, nierzadkie w wypadku wykroczeń stypizowanych w części szczególnej Kodeksu wykroczeń, nie budzi – co oczywiste – żadnych wątpliwości w przedmiocie kategorii czynu zabronionego. Inaczej jest natomiast w wypadku czynów stypizowanych w odrębnych ustawach, a więc pozostających poza zbiorem wykroczeń określonych w Kodeksie wykroczeń. Nieoznaczenie górnej granicy wymiaru kary ograniczenia wolności lub grzywny przesądza wówczas, że zagrożone nimi typy czynów zabronionych są występkami. Gdyby bowiem ustawodawca, typizując określony czyn w odrębnej ustawie, traktował go jako wykroczenie, to wyznaczyłby górną granicę wymiaru kary ograniczenia wolności lub grzywny w wysokości nie przekraczającej granic określonych w przepisach części ogólnej Kodeksu wykroczeń. Nieoznaczenie górnych granic tych kar nakazuje przyjąć, że ustawodawca ich wymiaru nie ogranicza, zatem ustala go na poziomie górnych granic przewidzianych dla występków.
Z kolei w treści art. 47 KW odnajdziemy definicje pojęć potrzebnych przy ustalaniu odpowiedzialności za wykroczenie. Tym samym:
- czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej,
- przestępstwami i wykroczeniami podobnymi są przestępstwa i wykroczenia należące do tego samego rodzaju; przestępstwa i wykroczenia z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa i wykroczenia popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa i wykroczenia podobne,
- charakter chuligański mają wykroczenia polegające na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego,
- przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Reasumując, odpowiedzialność za wykroczenie pojawi się, gdy zajdą trzy przesłanki:
- czyn jest bezprawny, czyli zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany,
- czyn jest społecznie szkodliwy
- czyn jest zawiniony – sprawcy czynu zabronionego możemy przypisać winę. Jak zaznacza A. Zoll „wina to nieusprawiedliwiona wadliwość procesu decyzyjnego sprawcy i w istocie swej możliwość zarzucenia mu (zarzucalność) wadliwego ukształtowania swej woli, czyli możliwość postawienia mu zarzutu, że w czasie swego bezprawnego, karalnego i karygodnego czynu nie dostosował się do zabraniającej danego zachowania normy prawnej, a więc personalna zarzucalność popełnionego czynu.”
