Problem dotyczący regulacji stanu prawnego nieruchomości wspólnot gruntowych jest bardzo poważny – z uwagi choćby na to, że obecnie w Polsce jest aż około 107 tys. ha gruntów, które wpisane zostały do ewidencji gruntów i budynków jako 5100 wspólnot gruntowych. Z czego prawie 3500 z nich nie ma uregulowanego stanu prawnego, tzn. nie ustalono w drodze decyzji administracyjnych: wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej, wielkości przysługujących im udziałów oraz wykazu nieruchomości wchodzących w skład danej wspólnoty gruntowej. Przyjęty przez Radę Ministrów projekt ustawy wprowadza szansę na ostateczne uregulowanie stosunków własnościowych wspólnot gruntowych. Należy jednak wskazać, że zaprojektowane regulacje nie przewidują zniesienia wspólnot. Obecnie istniejące wspólnoty gruntowe będą nadal funkcjonować w dotychczasowej formie organizacyjnej i gospodarować na dotychczasowych zasadach, jeśli taka będzie wola samych uprawnionych.
W projekcie przewidziano, z uwagi na ochronę praw nabytych, ustalenie uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej według obecnych zasad tj. według stanu z 1963 r. – „stara” grupa uprawnionych funkcjonująca na podstawie aktualnych przepisów ustawy. Co istotne – będzie to następowało na wniosek zainteresowanych złożony do dnia 30 czerwca 2016 r. W przypadku, gdy okaże się, że nie ma uprawnionych o których mowa powyżej, to ustalenie uprawnionych nastąpi na wniosek kolejnej grupy – „nowej” grupy uprawnionych wprowadzanych projektowaną nowelizacją ustawy. Przy czym, zgodnie z projektem nowelizacji ustawy – w ramach "nowej" grupy uprawnionymi będą osoby fizyczne lub prawne, które:
- posiadają gospodarstwa rolne i nieprzerwanie przez okres od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. faktycznie korzystają ze wspólnoty gruntowej albo
- zamieszkują lub mają siedzibę na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę lub osoby fizyczne, które zamieszkują w innej miejscowości, a prowadzą gospodarstwo rolne – jeżeli wspólnotą gruntową są lasy, grunty leśne albo nieużytki przeznaczone do zalesienia, chyba że przez okres od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. osoby te faktycznie nie korzystały ze wspólnoty.
Jeśli natomiast ustalenie uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej – według wskazanych powyżej reguł nie będzie możliwe, uprawnione do nieodpłatnego nabycia na własność nieruchomości wspólnoty gruntowej będą gminy. Z kolei, jeśli gmina nie złoży wniosku nieruchomości nabędzie Skarb Państwa.
Ponadto, w projekcie nowelizacji tej ustawy założono także zmiany w przepisach, które regulują ustrój spółek powołanych do sprawowania zarządu nad wspólnotą gruntową, które w tym zakresie były niedostateczne. W związku z tym, wskazano, że statut powinien określać także przypadki wymagające zwołania zebrania członków spółki oraz warunki zaciągania zobowiązań i udzielania pełnomocnictw do reprezentowania spółki. Natomiast statut spółki, jak też jego zmiany, zatwierdza, wójt (burmistrz, prezydent miasta) w drodze decyzji administracyjnej a zatwierdzenie statutu spółki następuję z dniem, kiedy decyzja taka stała się ostateczna. Na mocy nowych przepisów, członek spółki będzie mógł zaskarżyć uchwałę spółki do sądu z powodu jej niezgodności z przepisami prawa lub ze statutem, jeżeli narusza ona zasady właściwego zagospodarowania gruntów wchodzących w skład wspólnoty gruntowej lub w inny sposób narusza jego interesy jako członka spółki – wytaczając powództwo przeciwko spółce w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały.
