Istotną zmianą wprowadzoną w nowelizacji ustawy jest nadanie nowej treści definicji organizacji pozarządowej, w której cechami konstytuującymi jej status są kryteria niedziałania w celu osiągnięcia zysku oraz wymóg przeznaczania nadwyżki przychodów nad kosztami na realizację celów statutowych. Zmiana definicji w tym zakresie ma na celu precyzyjne określenie kręgu podmiotów w stopniu umożliwiającym ich właściwą identyfikację jako organizacji pozarządowych, m.in. ze względu na katalog przysługujących im praw i wymaganych określonych obowiązków. Należy podkreślić, iż konstrukcja definicji organizacji pozarządowej opiera się na generalnych przesłankach, takich jak niedziałanie w celu osiągnięcia zysku, brak przynależności do sektora finansów publicznych oraz podmiotowość prawna. Ustawa wskazywała również podmioty zrównane w jej zakresie z organizacjami pozarządowymi, w szczególności kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne.
Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania ustawy, w zakresie zlecania wykonywania zadań publicznych organizacjom pozarządowym, wskazywały potrzebę istnienia jednolitych zasad i trybu ubiegania się o środki publiczne. Dlatego też w projekcie ustawy zaproponowano stosowanie trybu otwartego konkursu ofert również w przypadku zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej oraz wykonywania usług rynku pracy lub usług i instrumentów rynku pracy. Zastosowanie nie tylko jednolitych zasad i trybu, ale także wzorów ofert, umów czy sprawozdań powinno poprawić sprawność działania w zakresie realizacji zadań publicznych. Systemowe ujednolicenie zasad i trybu zlecania zadań wyeliminuje zagrożenie niewłaściwą interpretacją stosowania odrębnych przepisów dla poszczególnych obszarów pożytku publicznego, co znalazło swoje potwierdzenie w praktyce zlecania zadań. Są to regulacje korzystne dla adresatów projektu – zarówno organizacji pozarządowych i podmiotów z nimi zrównanych, jak i administracji publicznej.
Jedną z istotnych zmian zawartych w projekcie ustawy jest uelastycznienie zlecania realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym. Przede wszystkim stworzono możliwość zlecania zadań publicznych w trybie uproszczonym. W ustawowo określonych przypadkach przewidziano możliwość odpowiedniego stosowania trybu uproszczonego w odniesieniu do zadań lokalnych lub regionalnych ograniczonych zarówno czasem ich realizacji, jak i wielkością środków finansowych przeznaczanych na te zadania. Stanowi to ważne kryterium usprawnienia realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe, służące skuteczności i efektywności ich wykonywania, przy zachowaniu zasady jawności. Efektem tego jest także obniżenie kosztów zlecania zadań przez jednostki samorządu terytorialnego. W szczególnie uzasadnionych sytuacjach przewidziano możliwość odstąpienia od zasady zlecania zadań w trybie otwartego konkursu ofert.
Zgodnie z wysuwanymi wielokrotnie postulatami organizacji pozarządowych, zwiększono także limit miesięcznego wynagrodzenia osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności pożytku publicznego. W obecnej wersji projektu nie może ono przekraczać 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni, podczas gdy dotychczas limitem była 1,5-krotność tej kwoty.
Ponadto w projekcie ustawy została wprowadzona inicjatywa lokalna, jako nowa forma współpracy, która ma służyć pobudzeniu działań obywateli w celu wspólnego rozwiązywania ważnych spraw społeczności lokalnych. Środkiem do osiągnięcia tego celu będą umowy zawierane między reprezentantami danej społeczności a władzami gminy, służące realizacji postulatów lub ich części określonych we wniosku o realizację inicjatywy. Lokalny charakter inicjatywy lokalnej powoduje, że instytucję tę przewidziano wyłącznie na szczeblu gminy, gdzie więzi między jednostką samorządu terytorialnego a mieszkańcami są najmocniejsze. Samorządowi liderzy często wywodzą się ze społeczności gminnych i posiadają dobry kontakt z mieszkańcami, a także znakomicie rozumieją lokalne potrzeby. W małych, lokalnych społecznościach można również wyróżnić grupy liderów, jednostek aktywnych, które za cel stawiają sobie poprawę warunków życia na terenie gminy lub zaspokojenie bieżących potrzeb społeczności. Najczęstszą przyczyną ograniczającą ich aktywność obywatelską jest brak adekwatnej formy prawnej do prowadzenia tego typu działalności. Forma prawna fundacji czy stowarzyszenia ma charakter trwały, a prowadzenie tego typu organizacji wymaga zwykle specjalistycznej wiedzy księgowej oraz prawniczej. Projekt dopuszcza również możliwość zawarcia porozumienia o wykonaniu inicjatywy lokalnej przez stowarzyszenie rejestrowe.
Przepisy projektu ustawy przewidują także możliwość powoływania rad działalności pożytku publicznego na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. Jest to usankcjonowanie obecnej praktyki powoływania rad działalności pożytku publicznego (np. Pomorska Rada Działalności Pożytku Publicznego). Jednakże ich powoływanie jest uzależnione od woli organu wykonawczego danej jednostki samorządu, a w przypadku województwa samorządowego także od wniosku ustawowo określonej liczby organizacji pozarządowych lub podmiotów, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy. Pokrywanie kosztów rad związanych ze zwrotem kosztów przejazdu członków rad, czy opracowaniem ekspertyz na potrzeby rad jest fakultatywne i uzależnione od woli organów wykonawczych samorządu terytorialnego. Koszty funkcjonowania rad będą uzależnione również od częstotliwości ich posiedzeń. Pewnym punktem odniesienia przy szacowaniu kosztów działania rad działalności pożytku publicznego mogą być koszty działania Rady Działalności Pożytku Publicznego. W 2007 r. Rada wykorzystała środki w wysokości 34 000 zł. Należy jednak pamiętać, że rodzaje kosztów związane z obsługą tej Rady są w ustawie określone szerzej w stosunku do kosztów rad na szczeblu samorządowym, w konsekwencji koszt funkcjonowania lokalnych rad powinien być niższy.
