Chronione Konwencją prawa i wolności są zapisane w tekście Konwencji jak i w Protokołach Dodatkowych Nr 1 i 4, zarówno które Polska również ratyfikowała. Przed podjęciem decyzji o wystąpieniu ze skargą należy uważnie zapoznać się z treścią Konwencji i Protokołami Dodatkowymi. Tekst Konwencji został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 1993 r. Nr 61, poz. 284, natomiast tekst Protokołu 1 i 4 w Dzienniku Ustaw z 1995 r. Nr 36, poz. 175.
W sprawach przeciwko władzom polskim Trybunał może rozpatrywać tylko skargi, które wpłynęły po 1 maja 1993 r. Podstawę skarg mogą stanowić wyłącznie czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. Skargi nie mogą więc dotyczyć zdarzeń z przeszłości.
Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą dotyczyć wyłącznie spraw należących do kompetencji władz publicznych, a więc organów władzy lub administracji państwowej lub samorządowej, sądów itp. W zasadzie Trybunał nie zajmuje się skargami przeciw osobom prywatnym a także instytucjom i organizacjom, takim jak stowarzyszenia, spółki, przedsiębiorstwa, spółdzielnie, fundacje lub związki zawodowe. Skargi mogą dotyczyć takich organizacji tylko wówczas, gdy wykonują one funkcje zlecone w zakresie administracji państwowej, np. uchwał organizacji kombatanckich, które dotyczą ulg i świadczeń.
Przed wystąpieniem ze skargą do Trybunału należy wykorzystać wszystkie dostępne w kraju środki odwoławcze przewidziane przez prawo w sprawach, których skarga dotyczy. W szczególności, w sprawach sądowych należy odwołać się do sądu II instancji. W zasadzie powinno się podjąć również próbę wniesienia kasacji. W sprawach administracyjnych należy odwołać się do organu administracyjnego II instancji, a następnie wystąpić ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W niektórych wypadkach konieczne będzie złożenie skargi do Trybunału Konstytucyjnego. W odwołaniach muszą być postawione zarzuty analogiczne do tych, które później znajdą się w skardze do Trybunału. Nie są natomiast wymagane starania o wznowienie postępowania. Nie musi się również szukać pomocy u Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadku, kiedy skarżący nie ma pewności, po jakie środki prawne powinien jeszcze sięgnąć, aby wyczerpać wszystkie możliwości, nie powinien zwlekać z wysyłką skargi do Strasburga. Tak jest bezpieczniej ze względu na warunek, iż skarga powinna być złożona nie później, niż w ciągu 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej, prawomocnej decyzji w sprawie, o którą chodzi. Korzystając z przysługujących środków prawnych należy, zwracać bacznie uwagę na obowiązujące terminy i inne rygory proceduralne.
Jeżeli skarga, dotyczy wolności lub praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz spełnione zostały wszystkie wymagania formalne, nic nie stoi na przeszkodzie w wysłaniu listu do Strasburga.
Skargę należy zaadresować w następujący sposób:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex
Skarga może być sformułowana w języku polskim. Powinna ona zawierać:
-
krótkie przedstawienie sprawy;
-
określenie, które z wolności i praw zostały naruszone;
-
informacje o wykorzystywanych środkach odwoławczych;
-
zestawienie wydanych decyzji z krótką informacją o ich treści, dacie wydania i organie, który je podjął. Należy dołączyć do listu kopie a nie oryginały tych decyzji, ponieważ dokumenty nie są zwracane.
Szef Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka udzieli odpowiedzi na skargę. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka jest w początkowym stadium wyłącznie pisemne. Nie ma więc żadnego powodu do osobistej obecności w siedzibie Trybunału w Strasburgu.
Prezes Izby może na wniosek skarżącego, lub z własnej inicjatywy, przyznać bezpłatną pomoc prawną skarżącemu po otrzymaniu od państwa, przeciwko któremu skarga jest skierowana, uwag o dopuszczalności skargi, lub po upływie terminu wyznaczonego do ich przedawnienia. Pomoc przyznaje się, jeśli Prezes Izby uzna, iż jest to konieczne dla prawidłowego przebiegu postępowania przed Izbą, a skarżący nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi na pokrycie całości lub części kosztów.
Skargi należy wysyłać bezpośrednio do Strasburga bez pośrednictwa jakichkolwiek instytucji w Polsce, w tym również Rzecznika Praw Obywatelskich.
