Umową określamy zgodne porozumienie dwóch lub większej liczby stron w zakresie wzajemnego ustalenia praw i obowiązków. W praktyce umowa jest zatem zobowiązaniem zaciąganym pomiędzy określonymi podmiotami. Zgodnie z zasadą swobody umów, to strony są odpowiedzialne za treść łączącego je zobowiązania – tym samym postanowienia umowne zależą wyłącznie od woli umawiających się podmiotów. Pamiętajmy jednak, że jakiekolwiek zobowiązanie musi być zgodne nie tylko z powszechnie obowiązującym prawem, ale także z zasadami współżycia społecznego i nie może zmierzać do obejścia przepisów ustawy – w przeciwnym wypadku nie będzie ważne. Umowa może przybierać różnorodne formy:
- Pisemną zwykłą;
- Ustną;
- Pisemną z urzędowym potwierdzeniem podpisu;
- Pisemną z urzędowym potwierdzeniem daty
- Aktu notarialnego
- Inną szczególną, przewidzianą przez odrębną ustawę.
Zasadniczo o formie każdej umowy decydują same strony – dotyczy to przede wszystkim sytuacji, w której mamy do czynienia z tzw. nienazwanymi umowami cywilnoprawnymi (a więc takimi, które nie znalazły uregulowania w Kodeksie cywilnym). Z drugiej jednak strony musimy pamiętać o konieczności zachowywania szczególnych form umowy, gdy przedmiotem zobowiązania będzie chociażby nieruchomość. W takiej sytuacji minimalną formą, która będzie decydować o ważności takiej umowy jest akt notarialny (w przypadku zaś przedmiotu umowy – przedsiębiorstwa bądź jego części składowej właściwą formą będzie pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu).
Odnosząc się do kwestii wzorca umownego, w pewnym sensie wiąże się on z umową cywilnoprawną – nie jest to jednak pojęcie tożsame z umową. Zgodnie z treścią art. 384 KC, ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
Wzorzec umowny to postanowienia umowne, które ustalane są odgórnie przez jedną ze stron zobowiązania. Tym samym oznacza to, iż druga strona umowy nie może w żaden sposób wpłynąć na zapisy przedstawionej umowy. Jest to zasadnicza różnica pomiędzy typową umową cywilnoprawną, a wzorcem umownym. Zgodnie z wyrokiem sądu apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 listopada 2011 r. (sygn. akt V ACa 546/11), wzorce (w tym regulaminy) są to klauzule, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona (adherent) nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może według swojej woli i wiedzy zmieniać jego treści. Ustawodawca w imię postulatu zrozumiałości tekstu przepisu art. 385[1]§ 1 KC posługuje się potocznym określeniem "postanowienie umowy" obejmując nim zarówno postanowienie umowy w ścisłym znaczeniu tego terminu (czyli postanowienie treści czynności prawnej, objęte konsensem stron), jak i postanowienie wzorców, które wprawdzie "postanowieniami umowy" w ścisłym znaczeniu nie są, ale kształtują, obok nich treść stosunku zobowiązaniowego.
Reasumując, umowa powinna być utożsamiana z konkretnym zobowiązaniem zawieranym przez strony – każdy z podmiotów może przy tym w dużym stopniu kształtować wszelkie postanowienia umowne. W przypadku zaś wzorca umownego, nie jest to typowa umowa, lecz wstęp do jej zawarcia, który zawiera określone zapisy ustalone wyłącznie przez jedną ze stron. Jeśli druga strona zdecyduje się na przyjęcie wzorca umownego (wyrażenie zgody na warunki proponowane przez drugi podmiot), to dopiero wtedy możemy mówić o kształtowaniu się nowego zobowiązania – umowy.
