Przesłanki uznania za niegodnego
Zgodnie z normą art. 928 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwanej k.c.), spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył albo podrobił lub przerobił testament spadkodawcy bądź świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Katalog przyczyn wskazanych przez ustawodawcę ma charakter zamknięty, dlatego nie można żądać uznania za niegodnego spadkobiercy z innych niż wymienionych wyżej przyczyn. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 grudnia 1990 roku (sygn. akt II CKN 627/98), niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach wyjątkowych, kiedy postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, iż uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia po określonym spadkodawcy i traktowanie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 § 2 k.c.). Stąd możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego występuje w sytuacjach enumeratywnie wymienionych w Kodeksie cywilnym (art. 928 § 1). Inne zachowania się spadkobiercy nawet jeżeli mogłyby być oceniane ujemnie z punktu widzenia ogólnie przyjętych obyczajów nie mogą stanowić wystarczającej podstawy do zastosowania tak daleko idącej sankcji.
Wątpliwości może budzić pierwsza z przesłanek niegodności, jaką wskazał ustawodawca. Jest nią dopuszczenie się umyślnego, ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Należy jednak podkreślić, że pojęcie to nie jest tożsame z terminem "zbrodnia" określonym w art. 7 § 2 Kodeksu karnego (dalej zwanego k.k.). W konkretnych okolicznościach "ciężkim przestępstwem" z art. 928 § 1 k.c. może okazać się także czyn uznany za występek (art. 7 § 3 k.k.).
Uznanie za niegodnego
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Przykładem osoby, która mogłaby wystąpić z powództwem jest drugi spadkobierca. Może to zrobić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.
Uznania spadkobiercy za niegodnego dokonuje sąd w postępowaniu procesowym. Skutkiem uznania niegodności jest wyłączenie danej osoby od dziedziczenia tak jak gdyby nie dożyła otwarcia spadku.
Wyłączenie uznania za niegodnego
Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Jeśliby w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Podstawa prawna:
Art. 928, art. 929, art. 930 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
Art. 7 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny.
