Każda osoba, która zamierza skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej w ramach ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia zobligowana jest do przedstawienia potwierdzenia prawa do ich uzyskania. Jedynie dzieci do 6. miesiąca życia, które nie zostały zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego, np. z powodu braku numeru PESEL – nie dotyczy obowiązek przedstawienia potwierdzenia prawa do świadczeń. Do momentu wydania Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego dokumentem potwierdzającym prawo do świadczeń jest każdy dokument, który potwierdza uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej, w szczególności dokument potwierdzający opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne.
W przypadku, gdy pacjent nie posiada aktualnego zaświadczenia potwierdzającego prawo do świadczeń, może taki dokument przedstawić w innym czasie. Jeśli przebywa w szpitalu – termin ten wynosi 30 dni od dnia przyjęcia lub w terminie 7 dni od dnia zakończenia udzielania świadczenia. Niedostarczenie dokumentu w wyżej wymienionych terminach może skutkować obciążeniem pacjenta kosztami udzielonego świadczenia. Późniejsze niż przewidziane przedstawienie dokumentu nie powinno stanowić podstawy odmowy zwolnienia z kosztów albo ich zwrotu. Jednakże przy znacznym opóźnieniu w dostarczeniu potwierdzenia prawa do świadczeń, świadczeniodawca może odmówić zwrotu kosztów. Powyższe zasady dotyczą także obywateli innych krajów Unii Europejskiej lub EFTA uprawnionych do świadczeń na podstawie przepisów o koordynacji.
Należy pamiętać o tym, że brak dokumentu potwierdzającego prawo do korzystania z bezpłatnej opieki zdrowotnej nie może być powodem odmowy udzielenia świadczenia. Przyjmuje się, że dokument potwierdzający prawo do świadczeń jest ważny przez 30 dni od: daty wystawienia – zaświadczenie z zakładu pracy, zaświadczenia ZUS i KRUS, daty poświadczenia – legitymacja ubezpieczeniowa, daty opłacenia składki – ZUS RMUA, dowód wpłaty składki na ubezpieczenie zdrowotne, daty ważności dokumentu – legitymacja rencisty. Wyjątki od tej zasady stanowią: legitymacja emeryta – ważna bezterminowo, zaświadczenie z urzędu pracy o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego – do końca terminu ważności oraz decyzja wójta (burmistrza, prezydenta) gminy – ważna 90 dni od dnia określonego w decyzji.
Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej ustaje zazwyczaj po upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Może się tak stać w przypadku ustania stosunku pracy (np. z tytułu umowy o pracę) – po upływie 30 dni od dnia rozwiązania umowy o pracę, bądź w przypadku zakończenia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej – po upływie 30 dni od dnia zakończenia prowadzenia takiej działalności. Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej ustanie również upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego np.: w przypadku osób zatrudnionych, pozostających na urlopie bezpłatnym – po upływie 30 dni od dnia rozpoczęcia urlopu, w przypadku osób bezrobotnych – po upływie 30 dni od dnia utraty statusu bezrobotnego lub w przypadku śmierci osoby, która zgłosiła członków rodziny do ubezpieczenia – członkowie rodziny tracą prawo do świadczeń po upływie 30 dni od daty śmierci.
Osobom, które ukończyły szkołę średnią lub wyższą lub zostały skreślone z listy uczniów lub studentów – prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przysługuje przez 4 miesiące od zakończenia nauki lub skreślenia z listy uczniów lub studentów. Osobom, które ubiegają się o przyznanie emerytury lub renty – prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przysługuje w okresie trwania postępowania o przyznanie tych świadczeń. Pobierającym zasiłek przyznany na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym lub wypadkowym – prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przysługuje w okresie pobierania przez te osoby zasiłku. Natomiast osobom, które mają zawieszone prawa do renty socjalnej – prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przysługuje przez 90 dni od ustania ubezpieczenia zdrowotnego w Funduszu. Po upływie tego czasu osoba, która chce nadal korzystać ze świadczeń zdrowotnych w ramach ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia powinna uzyskać inne prawo do ubezpieczenia, np. ubezpieczyć się dobrowolnie. Jeżeli tego nie uczyni, może ponieść samodzielnie koszty udzielonych jej świadczeń.
