Szczegółowa kwestia dotycząca możliwości przeniesienia autorskich praw majątkowych znajduje się w ustawie z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z treścią art. 41 powyższego aktu prawnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej:
- autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy;
- nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione – np. publiczne korzystanie z utworu (o charakterze odpłatnym lub darmowym), sprzedaż części lub całości utworu. Ważne, że umowa może dotyczyć tylko tych pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, chyba że postanowiono w niej inaczej.
Pamiętajmy jednocześnie, że nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego, po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów, nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r. (sygn. akt IV CSK 274/10), unormowanie w prawie autorskim umów mających za przedmiot prawa autorskie nie eliminuje stosowania przepisów kodeksu cywilnego, w tym jego części szczególnej. Nie jest więc wykluczone zawieranie umów innych, aniżeli przewidziane w prawie autorskim umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo umowy o korzystanie z utworu (licencyjne), przy uwzględnieniu specyfiki praw autorskich. Nie ma też więc podstaw do wyłączenia – z zasady – dopuszczalności ustanowienia dzierżawy na prawach autorskich, oczywiście przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 709 Kodeksu cywilnego. Dzierżawa musiałaby obejmować przynajmniej jedno pole eksploatacji i związaną z nim możliwość uzyskiwania pożytków, na przykład dawać dzierżawcy prawo odpłatnego wystawiania utworu.
Zgodnie z treścią art. 43 Prawa autorskiego, jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. "Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu" jest uprawnieniem względnym. Jest ono traktowane jako pochodna prawa do rozporządzania utworem. Najpierw trzeba dokonać czynności dyspozycji prawami, a wynagrodzenie jest wynikiem tej dyspozycji. Jeżeli rozporządzenie prawem okazało się nieważne, to wówczas nielogiczne byłoby żądanie "wynagrodzenia za korzystanie z utworu", jak również traktowanie niezapłacenia tego wynagrodzenia bądź uiszczenia go z opóźnieniem lub zwłoką jako wkroczenie w zakres monopolu eksploatacyjnego utworu.
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych. Twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze. Jeżeli w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub powyższego wypowiedzenia, twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin. Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności. Pamiętajmy jednak, że powyższe regulacje nie znajdą zastosowania przy utworach architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, audiowizualnych oraz utworach zamówionych w zakresie ich eksploatacji w utworze audiowizualnym.
Reasumując, przeniesienie majątkowych praw autorskich może nastąpić wyłącznie w formie pisemnej umowy. W przypadku braku takiej umowy można mówić jedynie o udzieleniu licencji niewyłącznej do danego utworu. Kolejnym ważnym elementem jest dokładne określenie pół eksploatacji, nabywca praw autorskich może bowiem korzystać z naszego dzieła tylko w takim zakresie, jaki zostanie wskazany w zawartej umowie. Warto także pamiętać o uregulowaniu ewentualnej odpowiedzialności za korzystanie z utworu względem osób trzecich. Może bowiem okazać się, że zbywca prawa autorskiego nie jest rzeczywistym twórcą danego dzieła, pomimo tego, że zapewniał nas o pełnym prawie własności do konkretnego utworu. Aby zabezpieczyć się przed tego typu zdarzeniami, pamiętajmy o wpisaniu w zawieranej umowie klauzuli przenoszącej odpowiedzialność bezpośrednio na zbywcę prawa autorskiego. Podobnie będzie z klauzulą dotyczącą prawa do reklamacji lub promowania danego utworu – zawsze lepiej warto wyposażyć nasza umowę w taki właśnie zapis. Jednym z ważniejszych zapisów umownych jest oczywiście prawo do wynagrodzenia, brak zapisu regulującego tę kwestię niesie ze sobą dość odczuwalne skutki, szczególnie dla zbywcy prawa autorskiego. Nie może on bowiem w takiej sytuacji żądać jakiejkolwiek sumy pieniężnej od nabywcy praw do określonego dzieła (choć z drugiej strony na gruncie Prawa autorskiego funkcjonuje domniemanie odpłatności – art. 17 omawianego aktu prawnego stanowi, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu). Określenie dokładnej wysokości wynagrodzenia to jednak nie wszystko, pamiętajmy także sposobie jego uiszczania i terminach w jakich ma być wypłacane.
Tak naprawdę inwencja stron umowy prawno-autorskiej jest nieograniczona, strony zobowiązania mogą w zasadzie dowolnie ustalać treść łączącego je stosunku cywilnoprawnego. Pamiętajmy przy tym, że żadna umowa nie może być sprzeczna z powszechnie obowiązującym prawem, zasadami współżycia społecznego (np. faworyzowanie jednej ze stron umowy) czy zmierzać do obejścia prawa.
