Spis treści
Czym jest zachowek?
Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału, jest to tzw. Zachowek. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Obliczanie należnego zachowku wydaje się być czynnością dosyć prostą, pamiętajmy jednak, iż polski ustawodawca przewidział w tym zakresie pewne znaczące reguły. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o zachowek
przejdź do formularza »
Darowizna a zachowek
W przedmiocie zaliczania darowizn na przypadający zachowek Kodeks cywilny wskazuje, iż nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Pamiętajmy jednocześnie, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r. (sygn. akt IV CK 158/02), w sytuacji, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych, na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega tylko wartość połowy przedmiotu darowizny. Uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 KC dotyczy jedynie uprawnionych całkowicie niezdolnych do pracy trwale. Ustawodawca, poza wskazanymi wyjątkami, nie zdecydował się na uzależnienie doliczania wartości świadczeń na podstawie umów darowizn do substratu zachowku od ich przedmiotu. Bez względu na to, czy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, czy ruchomość, gospodarstwo rolne, czy przedsiębiorstwo, wartość darowizny podlega zaliczeniu na substrat zachowku. Ponadto, ustawodawca nie uzależnił także kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku od celu, w jakim darowizna została dokonana. Nie ma znaczenia, czy darczyńca chciał w ten sposób uregulować sprawy majątkowe, czy uzyskać uprawnienie do renty bądź emerytury. Istotne jest, że zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w kształcie przewidzianym w Kodeksie cywilnym.
Zachowek nie w każdym przypadku
Warto dodać, że roszczenie o zachowek w konkretnym przypadku może być uznane za sprzeczne z art. 5 KC. Ma to miejsce jednak w wypadkach wyjątkowych, w szczególności przy uwzględnieniu drugiej z wymienionych w art. 5 KC klauzul, a mianowicie zasad współżycia społecznego. Taka sprzeczność z zasadami współżycia zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie akceptowanych, żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Rozpatrując ocenę roszczenia o zachowek przez pryzmat naruszenia zasad współżycia społecznego, trzeba mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku, przysługują mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą. Nie bez znaczenia jest też i to, że służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia.
Jak uzyskać zachowek?
Zgodnie z art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego, powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Wniesienie powództwa o zachowek wiąże się z uiszczeniem opłaty stosunkowej, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, nie mniej jednak jak 30 zł i nie więcej jak 100 000 zł. Wartością przedmiotu sporu w takim przypadku będzie zatem kwota należnego zachowku, jakiej zapłaty domagać się będzie powód w postępowaniu sądowym. Przykładowo – gdy zachowek ma wynieść 20 000 zł, opłata od pozwu będzie równa 1 000 zł. Zawsze można jednak wnosić o zwolnienie powoda przez sąd od ponoszenia kosztów postępowania – gdy udowodnimy, że nie jesteśmy w stanie ponieść tych kosztów.
Pamiętajmy, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Jeżeli jednak zostaliśmy pozbawieni prawa do zachowku przez
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o zachowek przejdź do formularza »
Proces o zachowek jest zwykłym procesem cywilnym o zapłatę, dlatego też w razie częściowego oddalenia powództwa, powód będzie musiał zwrócić pozwanemu część kosztów procesu. Dodatkowo żądanie niższej kwoty, niż należny zachowek, skutkuje tym, że po wydaniu wyroku uwzględniającego nasze roszczenie, nie będzie już można po raz kolejny wystąpić z pozwem w tej sprawie.
Podstawa prawna:
[art. 5, art. 991 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]
[art. 39 k.p.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 101 j.t.)]
