W 2009 roku Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Marszałka Sejmu o nadanie statutu Biura Rzecznika Praw Obywatelskich (statut BRPO). Zmiany przewidziane w projekcie miały na celu dostosowanie struktury biura do realizacji nowych zadań i kompetencji rzecznika. W odpowiedzi Marszałek Sejmu poinformował, iż proponowane rozwiązania nie znalazły uzasadnienia w celach i zadaniach biura, wynikających z ustawy o RPO.
Zgodnie z brzmieniem zakwestionowanego przepisu statut BRPO nadaje Marszałek Sejmu na wniosek rzecznika. Statut ten jest aktem normatywnym o charakterze wewnętrznym. Zawiera normy odnoszące się do struktury Biura RPO, zasad jego funkcjonowania, zakresu właściwości poszczególnych komórek oraz obowiązków i uprawnień pracowników na określonych stanowiskach służbowych. Uprawnienia RPO ograniczają się do sporządzenia wniosku, w którym wskazuje jak ów statut miałby w jego ocenie wyglądać. Brzmienie kwestionowanego przepisu nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy Marszałek Sejmu ma prawo odmówić nadania statutu, a jeśli tak to jakie kryteria mogą stanowić podstawę takiej odmowy.
Według wnioskodawcy zasada niezależności RPO wobec innych organów państwowych wyklucza możliwość przypisania jego relacjom z Sejmem charakteru organizacyjnej podległości. Ustawodawca nie może upoważnić Marszałka Sejmu do wydawania aktów prawa wewnętrznego adresowanych do RPO. Zasada niezależności RPO ma głównie aspekt organizacyjny. Wymaga, aby dysponował on odpowiednio szeroką swobodą ukształtowania struktury oraz trybu pracy obsługującego go aparatu urzędniczego. Powierzając te kwestie do jednostronnego uregulowania przez organ inny niż RPO, kwestionowany przepis narusza art. 210 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich w zakresie, w jakim upoważnia Marszałka Sejmu do nadania statutu Biuru Rzecznika Praw Obywatelskich, jest niezgodny z art. 93 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie oraz z art. 210 konstytucji. Przepis ten w zakresie wskazanym powyżej, traci moc obowiązującą z upływem dwunastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność i zbędność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na to, że niezależność Rzecznika Praw Obywatelskich ma zasadnicze znaczenie ustrojowe. Skoro Rzecznik jest organem niezależnym, a na należyte wykonywanie obowiązków zasadniczy wpływ ma istnienie i właściwa organizacja fachowego zaplecza, to uznać trzeba, że to właśnie sam Rzecznik winien dysponować szeroką swobodą ukształtowania struktury oraz trybu pracy podległego mu aparatu urzędniczego. Konstytucyjnie zadekretowana niezależność Rzecznika zakazuje ustawodawcy ustanawiania takich więzów strukturalnych i funkcjonalnych, które mogłyby uzależnić Rzecznika od innych organów władzy publicznej. Trybunał Konstytucyjny uznał, więc zaskarżony przepis za niezgodny z art. 210 konstytucji.
Według Trybunału, RPO nie jest w żadnym wypadku jednostką organizacyjnie podległą Sejmowi, ani jego Marszałkowi. Skoro Sejm nie stoi na pozycji nadrzędnej wobec Rzecznika, to tym bardziej na pozycji takiej nie stoi organ wewnętrzny Sejmu – Marszałek. Skoro zaś pomiędzy Sejmem i jego Marszałkiem, a Rzecznikiem nie istnieje stosunek podległości, to nie sposób uznać za zgodną z konstytucją sytuacji, w której akt prawa wewnętrznego – a takim jest zarządzenie – działa "na zewnątrz", obowiązując "inny podmiot" – organ niepozostający w owym stosunku podległości.
Utrata mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu z dniem ogłoszenia wyroku miałaby negatywne skutki. Oznaczałaby natychmiastowe usunięcie z systemu prawnego podstawy prawnej nie tylko wydania nowego statutu i jego nowelizacji, ale – co ważniejsze – utratę mocy przez obowiązujący statut Biura, będący organizacyjnym fundamentem jego funkcjonowania. W tych okolicznościach Trybunał Konstytucyjny zdecydował – na podstawie art. 190 ust. 3 konstytucji – o odroczeniu utraty mocy obowiązującej art. 20 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich o dwanaście miesięcy, co ma na celu zapewnienie ustawodawcy czasu na podjęcie właściwych działań legislacyjnych.
