Spis treści
Czym jest zamiar bezpośredni?
W świetle regulacji art 9 § 1 Kodeksu karnego, czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Jak wskazuje SN, zamiar bezpośredni nie polega jedynie na tym, że sprawca pragnie zrealizować znamiona czynu zabronionego, ale ma miejsce również wtedy, gdy sprawca ma świadomość konieczności (a nie tylko możliwości) urzeczywistnienia znamion czynu zabronionego. Użyty w art. 9 § 1 KK zwrot „chce” nie jest więc równoznaczny ze zwrotem „pragnie” (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 28 czerwca 2023 r., I KK 92/22).
Zamiar nagły a zamiar przemyślany
Aby można było ujmować czyn jako przestępstwo z zamiarem nagłym muszą być spełnione dwa warunki. Pierwszym jest pojawienie się nieprzewidzianego, zaskakującego sprawcę bodźca. Drugim warunkiem przestępstwa z zamiarem nagłym jest natychmiastowa realizacja czynu, bezzwłoczne przystąpienie przez sprawcę do działania. Dla oceny przestępstwa cum dolo repentino istotne jest nie tylko to, że sprawca powziął zamiar popełnienia przestępstwa pod wpływem nieoczekiwanego bodźca, który go zaskoczył, ale także i to, że ten zamiar natychmiast zrealizował, przystępując bezzwłocznie do działania. Przeciwieństwem zamiaru nagłego jest zamiar przemyślany (dolus premeditatus), którego istota sprowadza się do tego, że sprawca ma czas i możliwości wszechstronnego przemyślenia swojego czynu, w jego psychice dokonuje się więc pełny proces motywacyjny, zakończony decyzją o popełnieniu czynu zabronionego. Choć obie te postaci zamiaru nie zostały wyodrębnione w ramach definicji zawartej w art. 9 § 1 KK, funkcjonują, wpływając – w ramach wskazań zawartych w art. 53 KK – na wymiar orzeczonej kary. O ile zamiar nagły może rzutować na jej złagodzenie, to zamiar przemyślany z reguły cechuje się większą karygodnością. W kontekście ustaleń dotyczących zamiaru, muszą mieć one charakter stanowczy, wynikający nie tylko z analizy całokształtu przedmiotowych i podmiotowych okoliczności zdarzenia przestępnego, ale i jego tła, zachowania się sprawcy przed i po jego zaistnieniu (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 13 lipca 2022 r., II KK 152/22).
Zamiar ewentualny
Zgodnie z art 9 § 2 Kodeksu karnego, czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Samo naruszenie reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach nie wypełnia znamion czynu charakteryzującego się nieumyślnością. Konieczne jest wskazanie konkretnej reguły i powiązanie jej naruszenia z popełnieniem czynu zabronionego. Ustawa w art. 9 § 2 KK wyróżnia świadomą nieumyślność, jeżeli sprawca przewidywał możliwość popełnienia czynu zabronionego i nieświadomą nieumyślność, jeżeli sprawca nie przewidywał popełnienia czynu zabronionego, ale popełnienie takiego czynu mógł przewidzieć. Możliwość przewidzenia popełnienia czynu zabronionego, o której mowa w art. 9 § 2 KK, nie odnosi się do indywidualnych możliwości sprawcy wynikających z jego osobowości, wykształcenia, stanu zdrowie itp., lecz jest wyznaczana według możliwości modelowego obywatela o właściwych do wykonywania danej czynności kwalifikacjach, sumiennie traktującego swoje obowiązki. Nie będzie popełnieniem czynu zabronionego realizacja przedmiotowych znamion tego czynu w sytuacji, gdy nie jest to normalne następstwo podjętych przez sprawcę czynności (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 17 maja 2022 r., III KK 380/20).
Ustalenie zamiaru sprawcy
W sytuacji, gdy na podstawie wyjaśnień oskarżonego nie dało się, w sposób niebudzący wątpliwości, ustalić zamiaru sprawcy, to dla prawidłowego ustalenia rzeczywistego zamiaru należy sięgnąć do najbardziej uchwytnych i widocznych elementów jego działania, tj. okoliczności przedmiotowych. Przy ustaleniu zamiaru towarzyszącego sprawcy, jego przeżyć psychicznych, należy uwzględniać całokształt udowodnionych okoliczności podmiotowych i przedmiotowych. Przykładowo w sprawach przeciwko życiu i zdrowiu decydujące znaczenie ma rodzaj i rozmiar użytego narzędzia, ilość zadanych ciosów, siła z jaką zostały zadane, ich umiejscowienie, a także właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz zachowanie się sprawcy przed i po popełnieniu czynu. Ustalenie zamiaru sprawcy niezbędnego dla skazania za przestępstwo umyślne powinno odbywać się na podstawie zewnętrznych objawów jego zachowania. Wyjaśnienia oskarżonego nie mogą zaś być jedynym dowodem przy ustalaniu strony podmiotowej popełnionego przezeń czynu zabronionego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – II Wydział Karny z dnia 26 września 2022 r., II AKa 549/21).
