Prawa nieletniego podczas postępowania karnego

Przesłuchanie nieletniego

Co do zasady przesłuchanie wymaga zachowania następujących zasad:

• Zapewnienia nieletniemu pełnej swobody wypowiadania się,
• Wysłuchania nieletniego w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę możliwości w miejscu jego zamieszkania,
• Przesłuchanie nieletniego w obecności rodziców lub opiekuna, albo obrońcy, a niekiedy w obecności nauczyciela lub innych osób.

Obowiązkiem Policji jest więc zapewnienie przy przesłuchaniu obecności rodziców, lub opiekunów, lub obrońcy nieletniego.

W przypadku niemożliwości zapewnienia obecności którejś z wymienionych osób, Policja może wezwać nauczyciela lub przedstawiciela organizacji społecznej zainteresowanej sprawami wychowawczymi. Przez niemożność wzięcia udziału rodziców lub opiekuna w przesłuchaniu należy rozumieć przeszkodę natury faktycznej, której w danej sytuacji nie można pokonać, np. choroba, znaczna odległość, od miejsca zamieszkania. Przesłuchanie nieletniego sprawcy czynu karalnego bez udziału którejkolwiek z wymienionych osób stanowi istotne naruszenie procedury i uzasadnia złożenie zażalenia. Nie jest natomiast uchybieniem procesowym przesłuchanie nieletniego w obecności tylko jednego z rodziców.

W przypadku przesłuchania ucznia, który ukończył 17 rok życia, podejrzewanego o popełnienie czynu zabronionego – przepisy kodeksu postępowania karnego nie uwzględniają obecności żadnych innych osób, w tym także rodziców, a uczestnictwo osób trzecich zależy od zgody prowadzącego postępowanie.

Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art.134, art.148 § 1, 2 lub 3, art.156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art.166, art.173 § 1 lub 3, art.197 § 3, art.252 § 1 lub 2 oraz w art.280, może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawy sprawcy, jego warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Wówczas zatem, podobnie jak przy przesłuchaniu ucznia, który ukończył 17 lat , nie jest przewidziana obecność rodziców lub innych osób. Czynności procesowe wykonywane przez policjantów prowadzone są tak, jak wobec osób pełnoletnich i oparte są na przepisach kodeksu postępowania karnego.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich i kodeks postępowania karnego nie normują kwestii udziału osób trzecich w przesłuchaniu świadka niepełnoletniego. Art. 171 § 3 kodeksu postępowania karnego dopuszcza możliwość przesłuchania osoby, która nie ukończyła 15 lat w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba, że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. Żaden przepis nie nakazuje przesłuchania niepełnoletniego świadka w obecności osoby trzeciej .Do przesłuchania nieletniego świadka nie ma zastosowania art.39 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, wymagający obecności rodziców, opiekunów, albo innych wskazanych osób. Obecność rodziców w przesłuchaniu wynika z moralnego prawa do opieki oraz uregulowania zawartego w art. 95 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że dziecko pozostaje pod pieczą rodziców. Oznacza to, że wzywając dziecko, należy wezwać również jego rodziców lub opiekunów, pod których pieczą dziecko pozostaje. W przypadku braku możliwości przesłuchania w obecności przedstawicieli ustawowych można przesłuchać małoletniego świadka w obecności pedagoga szkolnego lub nauczyciela.

Przesłuchanie nieletniego świadka

Formalne zasady przesłuchania nieletniego świadka czynu karalnego są zbliżone do zasad przesłuchania sprawcy, dotyczy to zapewnienia nieletniemu pełnej swobody wypowiadania się, wysłuchania nieletniego w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę możliwości w miejscu jego zamieszkania, przesłuchanie nieletniego w obecności rodziców lub opiekuna, albo obrońcy, a niekiedy w obecności nauczyciela lub innych osób.

Ponadto kodeks postępowania karnego przewiduje ochronę dzieci, które nie ukończyły 15 lat. Dotyczy to przesłuchania nieletniego, który nie ukończył 15 lat w charakterze pokrzywdzonego, w sprawach przestępstw popełnianych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece. Przesłuchuje się nieletniego w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć – podstawa prawna art. 185a. kpk

Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, podczas gdy prawa oskarżonych i skazanych powinny być chronione, każde dziecko ma prawo do tego, by jego dobro zostało uwzględnione w pierwszej kolejności. Obejmuje to prawo do ochrony i prawo do harmonijnego rozwoju. Wytyczne przewidują, że w celu zapewnienia – o ile jest to zgodne z systemem prawnym i nie narusza prawa do obrony – dzieci, które są ofiarami lub świadkami przestępstw nie były przesłuchiwane przez domniemanego sprawcę w „krzyżowym ogniu pytań: jeśli jest to konieczne, dzieci, które są ofiarami lub świadkami przestępstw powinny być przesłuchiwane przed sądem poza zasięgiem wzroku domniemanego sprawcy, dzieciom powinny być również udostępnione oddzielne poczekalnie i pokoje przesłuchań.

Zatrzymanie nieletniego sprawcy

W przypadku zatrzymania nieletniego, policjant zobowiązany jest:

• Natychmiast poinformować zatrzymanego nieletniego o przyczynach zatrzymania
• Pouczyć nieletniego o jego prawach i obowiązkach
• Sporządzić protokół, którego jeden egzemplarz otrzymuje nieletni za pokwitowaniem odnotowanym na oryginale protokołu,
• Niezwłocznie zawiadomić o zatrzymaniu nieletniego jego rodziców lub opiekunów,
• Niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania, zawiadomić właściwy sąd rodzinny.

W sytuacji zatrzymania ucznia, który ukończył 17 rok życia, ustawodawca nie nałożył na organy prowadzące postępowanie karne wyjaśniające, obowiązku powiadamiania osób trzecich. Obowiązek ten istnieje w przypadku zatrzymania procesowego związanego z osadzeniem, tylko wtedy, gdy zatrzymany tego żąda.
Należy podkreślić, że zgodnie z art. 14 Ustawy o Policji, podczas wykonywania czynności służbowych policjanci mają obowiązek poszanowania godności obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Czynności służbowe mogą polegać na:

• Legitymowaniu osób
• Zatrzymywaniu osób
• Obserwowaniu i rejestrowaniu przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno- porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy ? także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom
• Przeprowadzaniu kontroli osobistej
• Przeszukaniu osób, pomieszczeń i rzeczy
• Utrwalaniu dowodów procesowych.

Czynności policji na terenie szkodły

Każdorazowo, przed rozpoczęciem czynności służbowych w szkole, policjant zobowiązany jest do skontaktowania się z dyrektorem szkoły lub osoba zastępująca dyrektora, w celu przekazania niezbędnych danych:

• stopnia służbowego, imienia i nazwiska,
• nazwy jednostki policji, telefon do dyżurnego jednostki.

Po okazaniu legitymacji służbowej, policjant winien zapoznać dyrektora szkoły lub osobę, która go zastępuje, z powodami swojej obecności w szkole oraz powodami podjęcia czynności służbowych wobec ucznia, w stopniu, na jaki pozwala dobro ucznia i dobro postępowania wyjaśniającego
Dyrektor szkoły zobowiązany jest:

• mając na względzie dobro ucznia, stworzyć policjantowi odpowiednie warunki do wykonywania czynności służbowych,
• podejmowanych wobec ucznia czynności służbowych, o ile wymaga tego dobro ucznia i sprawy,
• niezależnie od obowiązku policji, dyrektor szkoły zobowiązany jest do niezwłocznego powiadomienia rodziców lub opiekunów ucznia o czynnościach podjętych przez policję.

Internetowa Kancelaria Prawna
www.SerwisPrawa.pl