Zgodnie z treścią art. 99 ust. 4 ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw z dnia 18 marca 2011 r. (Dz. U. Nr 84, poz. 455), zasady pobierania opłat i wysokość opłat w uczelni niepublicznej określa organ wskazany w statucie, z tym że opłaty za świadczone usługi edukacyjne związane z kształceniem studentów na studiach i studiach doktoranckich oraz opłaty związane z powtarzaniem określonych zajęć na studiach i studiach doktoranckich nie mogą przekraczać kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia w danej uczelni, odpowiednio studiów lub studiów doktoranckich oraz zajęć na studiach lub studiach doktoranckich, z uwzględnieniem kosztów przygotowania i wdrażania strategii rozwoju uczelni, w szczególności rozwoju kadr naukowych i infrastruktury dydaktyczno-naukowej, w tym amortyzacji i remontów.
Dokonując zatem wykładni powyższych przepisów można stwierdzić, że zasady pobierania opłat i ich wysokość w uczelni niepublicznej określa organ wskazany w statucie. Co do zasady zatem uczenia niepubliczna ma swobodę w kształtowaniu odpłatności za studia. Na podstawie art. 99 ust. 2a omawianej nowelizacji, na uczelni spoczywa obowiązek zamieszczania informacji o wysokości opłat za usługi edukacyjne, oraz wysokości kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do świadczenia tych usług na swojej stronie internetowej. Ponadto ustawa zawiera również ograniczenia w swobodnym ustalaniu opłat, a mianowicie w myśl art. 99a wyżej wskazanej ustawy, uczelnia nie pobiera opłat za:
- rejestrację na kolejny semestr lub rok studiów,
- egzaminy, w tym egzamin poprawkowy, egzamin komisyjny, egzamin dyplomowy,
- wydanie dziennika praktyk zawodowych,
- złożenie i ocenę pracy dyplomowej oraz wydanie suplementu do dyplomu.
Powyższy katalog ograniczeń w zakresie opłat należy uznać za zamknięty, gdyż ustawodawca nie posługuje się żadnym sformułowaniem, które mogłoby wskazywać, że chodzi także o inne opłaty. Tym samym uczelnia może określić inne opłaty, które nie zostały wskazane w ustawie zgodnie z treścią art. 99 ust. 4 nowelizacji. Jednakże także w tym zakresie ustawodawca wprowadził pewne ograniczenie, a mianowicie konieczne jest dla potrzeb określenia zasad i wysokości ustalonych opłat dokonanie swoistej kalkulacji, tak aby jak wskazuje ustawodawca, opłaty za świadczone usługi edukacyjne związane z kształceniem studentów na studiach i studiach doktoranckich oraz opłaty związane z powtarzaniem określonych zajęć na studiach i studiach doktoranckich nie przekraczały kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia w danej uczelni, zajęć na studiach lub studiach doktoranckich, z uwzględnieniem kosztów przygotowania i wdrażania strategii rozwoju uczelni, w szczególności rozwoju kadr naukowych i infrastruktury dydaktyczno-naukowej, w tym amortyzacji i remontów.
Przy czym sama ustawa nie przewiduje konieczności dokumentowania i dokonywania kalkulacji niezbędnych kosztów określonych w ustawie, jednakże chcąc spełnić powyższy wymóg ustawowy należałoby taką kalkulację wykonać. Ustawodawca nie określa także żadnych zasad czy innych parametrów związanych z takim szacowaniem kosztów, tym samym w pewnym zakresie ten przepis w dużej mierze nie będzie stosowany.
W zakresie określonym w nowelizowanej ustawie, uczelnia nie publiczna nie może pobierać opłat za:
- rejestrację na kolejny semestr lub rok studiów,
- egzaminy, w tym egzamin poprawkowy, egzamin komisyjny, egzamin dyplomowy,
- wydanie dziennika praktyk zawodowych,
- złożenie i ocenę pracy dyplomowej oraz wydanie suplementu do dyplomu.
W pozostałym zakresie opłaty takie mogą być ustalone przez odpowiednie organy uczelni, z zastrzeżeniem treści art. 99 ust. 4 ustawy. Tym samym można stwierdzić, że uczelnia niepubliczna może ustalić i pobierać inne niż wprost wskazane w ustawie opłaty, w tym np. opłaty za nieterminowe złożenie indeksu, urlop dziekański.
Nowe przepisy wchodzą w życie z dniem 1.10.2011 roku lub w okresie późniejszym (np. art. 99a od dnia 01.01.2012 r.). Nie mniej jednak, znowelizowana ustawa zawiera w art. 29 zapisy, iż studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012 studiują według programów opracowanych na podstawie dotychczasowych przepisów do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów.
Ponadto studenci przyjęci na studia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz w roku akademickim 2011/2012:
- studiujący bez opłat za kształcenie na więcej niż jednym kierunku studiów nie wnoszą opłat, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1a ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów;
- wnoszący opłaty za kształcenie wnoszą opłaty na dotychczasowych zasadach do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów.
Powyższe przepisy oznaczają, że w zakresie stosowania opłat za studia nie ulegają one zmianie w stosunku do tych wszystkich studentów, którzy rozpoczęli kształcenie przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów, a także studenci, którzy rozpoczną naukę w roku akademickim 2011/2012.
Jarosław Olejarz
